Każdego dnia mamy do czynienia z dziesiątkami niepozornych sytuacji, które wywołują w nas stres. Zdarzają się również takie sytuacje, w których stres odczuwamy znacznie bardziej – pierwsze dni w nowej pracy, śmierć kogoś bliskiego, przeprowadzka, rozwód itd.
Jednym ze sposobów, który wybieramy, by poradzić sobie w trudnych sytuacjach jest sięganie po alkohol. Przez krótki czas może on przynosić ulgę i relaks. Jednak problemy pojawiają się, gdy stres nie mija, a my nadal próbujemy złagodzić jego skutki za pomocą alkoholu.
Co to jest stres?
Stres jest częścią życia codziennego powodowaną przez nieprzyjemne sytuacje lub zagrożenia. Wywołują one lęk, gniew, strach, podniecenie czy smutek. W sensie fizjologicznym, stres uważany jest za coś, co zaburza zdolność organizmu do normalnego funkcjonowania. Organizm ludzki wyposażony jest w niezwykle skomplikowane i wzajemnie powiązane systemy reakcji na stres. Pomagają one odwrócić szkodliwe i niebezpieczne skutki stresu i zachować fizjologiczną równowagę.
Pijąc alkohol w celu złagodzenia stresu zaburzamy równowagę fizjologiczną naszego organizmu i tak naprawdę potęgujemy problem. Nadmierne picie, a także picie w czasie przewlekłego stresu, może uniemożliwić powrót do pierwotnego punktu równowagi. Nasze ciało, zamiast dążyć do przywrócenia początkowego poziomu równowagi fizjologicznej, dostosowuje się do sytuacji i przesuwa granice dopuszczalnych norm. Wówczas organizm jest bardzo osłabiony. Ponadto, zwiększa się ryzyko uzależnienia.
Rola alkoholu w stresie
Dla lepszego zrozumienia na czym polega reakcja alkoholu ze stresem, naukowcy zbadali liczbę czynników stresogennych występujących w ostatnim roku w grupie kobiet oraz mężczyzn w populacji ogólnej. Sprawdzili także, w jaki sposób stresory te związane są z używaniem alkoholu. Okazało się, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety, które zgłosiły wyższy poziom stresu, wykazały tendencję do picia większych ilości alkoholu.
Co więcej, mężczyźni sięgali po alkohol częściej niż kobiety – dla tych, którzy zgłosili co najmniej sześć stresujących zdarzeń, odsetek pijaństwa był około 1,5 raza wyższy niż kobiet, a w przypadku picia alkoholu w sposób szkodliwy wśród mężczyzn był 2,5 raza wyższy niż u kobiet.
Grupą szczególnie narażoną na uzależnienie od alkoholu są weterani wojenni. Występuje u nich zespół stresu pourazowego (PTSD), który znacznie zwiększa podatność na uzależnienie od alkoholu.
Jak radzimy sobie ze stresem?
Indywidualny poziom odporności na stres określa, w jakim stopniu nasz organizm jest przygotowany do psychologicznych i fizjologicznych zmian, będących następstwem stresu. Kiedy organizm reaguje na stres szybko, przesuwają się normy procesów metabolicznych i zaczynają one funkcjonować na wysokich obrotach. Aby ta szybka reakcja była możliwa, nasz organizm korzysta ze skomplikowanego systemu biologicznego podwzgórze-przysadka-nadnercza, tzw. osi HPA, która obejmuje działanie mózgu oraz kluczowe zmiany na poziomie przekaźników hormonalnych. System ten przygotowuje organizm do tzw. reakcji walki ze stresem lub ucieczki przed nim.
Kortyzol to hormon, który odgrywa najistotniejszą rolę w reakcji organizmu na stres. Jednym z podstawowych i najważniejszych skutków działania kortyzolu jest zwiększenie ilości wytwarzanej przez organizm energii poprzez wzrost stężenia cukru we krwi (np. glukozy). Ponadto, kortyzol pobudza metabolizm tłuszczu i białka w celu zwiększenia porcji składników odżywczych dostarczanych do mięśni. W ten sposób organizm przygotowywany jest do reagowania na stres szybko i sprawnie. Zdrowa reakcja na stres charakteryzuje się skokiem poziomu kortyzolu na początku i szybkim jego spadkiem, kiedy tylko zagrożenie mija.
O poziomie umiejętności reagowania na stres, prócz aktywności osi HPA, decydują także czynniki takie, jak osobowość, odporność odziedziczona oraz styl życia. Ludzie, którzy skupiają się na pozytywnym myśleniu i rozwiązaniu problemu są bardziej odporni na stres i związane z nim zaburzenia, w tym uzależnienia od alkoholu.
Cechy osobowości, które decydują o odporności na stres są przeciwieństwem tych, które są odpowiedzialne za zaburzenia używania substancji psychoaktywnych. Te cechy to m.in. impulsywność, ciągłe poszukiwanie nowych wrażeń, czy lęk. Osoby z rodzin alkoholowych mogą mieć więcej trudności z postępowaniem w sytuacjach stresowych, które prowokują dosięgania po alkohol. Ponadto, matka, która piła alkohol w czasie ciąży, czy zaniedbania w okresie dzieciństwa oraz inne choroby psychiczne, np. depresja, mogą przyczynić się do podwyższenia ryzyka uzależnienia od alkoholu.
Stres a alkoholizm – zdrowienie
Długotrwałe i intensywne picie przesuwa normy biochemiczne w mózgu. Jest to przyczyną uwalniania się coraz większych ilości kortyzolu i adrenokortykotropiny. Zaburzenie równowagi hormonalnej wpływa na sposób, w jaki organizm reaguje na stres. U osób, które piją długo może się to objawiać wyższym poziomem lęku w obliczu sytuacji stresowej, niż u kogoś, kto nigdy nie pił lub pił umiarkowanie.
Kortyzol oddziałuje na ośrodek nagrody, co może przyczynić się do zwiększenia tolerancji na alkohol. Wówczas pijący potrzebuje większej ilości alkoholu dla uzyskania tego samego efektu rozluźnienia czy ulgi. Kortyzol odgrywa rolę także w funkcjach poznawczych mózgu, takich jak uczenie się i pamięć. Hormon ten jest również związany z rozwojem zaburzeń psychiatrycznych (takich jak depresja) oraz zaburzeniami metabolicznymi.
Ustalenia te mają istotne znaczenie w praktyce klinicznej. Poprzez identyfikowanie pacjentów najbardziej narażonych na powrót do picia podczas wczesnego wychodzenia z alkoholizmu, lekarze mogą pomóc im w lepszym poznaniu, jak stres wpływa na ich motywację do picia.
Interwencje w takich sytuacjach mogą obejmować zarówno obserwację objawów PTSD, jak i uzależnienia od alkoholu. Uczestnicząc w terapii poznawczo-behawioralnej, pacjent może skonfrontować sygnały, które powodują uczucie stresu, nauczyć się je rozpoznawać i panować nad stresem, który z nich wynika.
Naukowcy polecają leczenie PTSD i zaburzeń alkoholowych równocześnie, by uniknąć sytuacji, w której pacjenci trzeźwi od kilku miesięcy, po terapii przerwą abstynencję z powodu nieumiejętnego radzenia sobie ze stresem. Obecnie badane są leki dla alkoholików, które będą wspierać organizm w odbudowywaniu odporności na stres. Niektórzy naukowcy uważają, że przywrócenie równowagi w systemie reagowania na stres może pomóc złagodzić przykre odczucia związane z odstawieniem alkoholu.
Powszechne rodzaje stresu
Wyróżniamy cztery kategorie stresu ze względu na przyczyny jego powstawania: stres życiowy (np. rozwód, przeprowadzka), stres po tragicznym wydarzeniu (np. przetrwanie katastrofy lotniczej), stres z dzieciństwa (np. maltretowanie psychiczne) oraz stres mniejszości rasowych i etnicznych (np. prześladowania, dyskryminacja). Podział ten oparty jest na różnicach między intensywnością wymienionych przyczyn, czasem ich trwania, typami zagrożenia (emocjonalne lub fizyczne) oraz indywidualnym stanie zdrowia psychicznego.
źródło: uzaleznienie.com.pl
foto: iStock