Depresja a praca

Aktywność zawodowa może nieść ze sobą negatywne skutki. W przypadku, gdy pracy jest zbyt dużo, zagrożone zostają mechanizmy radzenia sobie z wymaganiami pracy. Patologiczne skutki pracy mogą przybierać różne stopnie natężenia, począwszy od zwykłego obciążenia pracą do skrajnego przeciążenia i wypalenia zawodowego, po zaburzenia w sferze psychicznej włącznie. Problemy w pracy i niemożność poradzenia sobie z nimi mogą powodować poczucie bezsilności, utratę motywacji do pracy, a w konsekwencji – depresję.

1. Status depresji

Na przestrzeni ostatnich dwóch pokoleń w zaskakujący sposób zmienił się status depresji. Po pierwsze, stała się ona najbardziej rozpowszechnionym zaburzeniem psychicznym. Jeżeli urodziłeś się po 1975 roku, to jesteś dwukrotnie bardziej na nią narażony niż twoi dziadkowie. Po drugie, depresja znacznie częściej dotyczy nastolatków. W latach sześćdziesiątych XX wieku średnia wieku początku stanów depresyjnych wynosiła trzydzieści lat. Dziś jest to mniej niż piętnaście lat. Prawie każdy z nas cierpiał na depresję, przynajmniej w jej łagodnej formie.

Depresja różni się od smutku tym, że człowiek przekracza punkt, od którego zaczyna się zobojętnienie na świat i niezdolność do działania. Jest ona określana jako zaburzenie nastroju. Każdy człowiek ma złożoną osobowość, a wszyscy doświadczamy zmian nastroju w ciągu tygodnia czy nawet dnia. Nie sposób więc w sensie ogólnym określić, co to jest „normalny nastrój”. Każdy natomiast może określić własny „normalny nastrój”, opierając się na codziennym doświadczeniu. Człowiek wie najlepiej, jak się czuje, kiedy sobie dobrze radzi – je, śpi, utrzymuje kontakty z rodziną i przyjaciółmi, potrafi działać, tworzyć, interesują go codzienne sprawy.

2. Przyczyny depresji

Depresji towarzyszy długotrwała niezdolność do działania lub – nawet, jeśli jakoś sobie radzimy z codziennymi problemami – utrata zainteresowania życiem. Warto spojrzeć na wydarzenia i sytuacje, które są najczęstszymi przyczynami depresji. Jedną z nich jest bieda. Kiedy nie możemy opłacić rachunków i związać końca z końcem, dręczą nas strach, troska, bezsenność, niepokój, poczucie winy i często także uporczywe dolegliwości fizyczne. Na dodatek bieda jest męcząca – wielu ludzi podejmuje dodatkową pracę, żeby przeżyć i nie może sobie pozwolić na udogodnienia, które ułatwiają życie.

Stres w miejscu pracy jest zjawiskiem, z którym mamy coraz częściej do czynienia. To efekty długich godzin spędzanych za biurkiem i uciążliwych dojazdów do pracy. Kolejną często występującą przyczyną depresji jest chroniczna choroba. U osób przewlekle chorych można zauważyć takie objawy depresji, jak brak apetytu, bezsenność, utrata zainteresowania dla zajęć, które kiedyś sprawiały im przyjemność.

Poważne zmiany w życiu równie często mogą wpływać na pojawienie się depresji. Przeprowadzka, zmiana pracy, przyjście na świat dziecka, opieka nad chorymi czy zniedołężniałymi rodzicami i inne sytuacje, które oznaczają istotne zmiany w twoim życiu – choćby nawet były to zmiany na lepsze – mogą wywołać depresję. Rozpad długotrwałego związku wywołuje uczucie żalu, smutku, rozpaczy, poczucie izolacji i osamotnienia, a często prowadzi także do kłopotów finansowych – wszystko to stanowi pożywkę dla depresji.

2.1. Praca jako przyczyna depresji

Wyczerpanie będące wynikiem nagromadzenia się wpływów różnych form zmęczenia może przechodzić w stan przewlekły. Wszelkie objawy zmęczenia występują wówczas bardzo ostro aż do objawów chorobowych. Obserwuje się wtedy stany bezsenności, zaburzenia funkcji serca i układu krążenia, ostre obniżenie poziomu percepcji i myślenia, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia motywacji, złe samopoczucie, dolegliwości somatyczne, spadek wagi ciała. Stan ten przedłużając się, może prowadzić do trwałych zmian w narządach wewnętrznych, korze mózgowej, zaburzeń psychicznych aż do ciężkiej choroby, a nawet zgonu.

Do negatywnych czynników, które wyzwalają stan wyczerpania, należą:

• niepokój – obawa przed niewystarczającą ilością pieniędzy, obawa przed utratą pracy i niemożnością znalezienia innej, niepokój związany z koniecznością uczenia się wielu nowych rzeczy, obawy przed zmianami, niepokojące i zaburzające sen myśli związane z tym, co dzieje się w pracy;
• gniew – doświadczanie w pracy wściekłości i gniewu, doświadczanie silnych negatywnych uczuć związanych z nieobecnością w pracy, doświadczanie złości na rosnące wymagania w pracy, brak cierpliwości dla cudzych błędów, obwinianie osób za to, co dzieje się w pracy połączone z chęcią wyrównywania z nimi rachunków, poczucie chaosu związanego z nadmiarem zadań do wykonania;
• brak kontroli – poczucie małego wpływu na sposób wykonywania swojej pracy, poczucie niedocenienia w pracy, poczucie, że nadmiar obowiązków nie pozwala zrealizować ich na właściwym poziomie, poczucie braku zaufania ze strony współpracowników, poczucie braku kompetencji ze strony przełożonych;
• brak pewności siebie – poczucie braku własnych kompetencji, przejmowanie się tym, co myślą inni, strach przed odkryciem słabych stron przez innych, obawa przed wzrostem wymagań i niemożnością sprostania im, obawa przed niemożnością awansu spowodowana domniemaniem negatywnej opinii w pracy, poczucie niezasługiwania na lepszą pracę;
• skrywane uczucia – trudność w uświadomieniu sobie własnych uczuć, brak poczucia bezpieczeństwa w związku z wyrażaniem własnych uczuć, poczucie braku zainteresowania ze strony innych względem własnych uczuć, tłumienie własnych uczuć, brak zaufania do własnych uczuć;
• zredukowane związki – poczucie samotności, trudność w znalezieniu czasu dla rodziny i przyjaciół, sygnały ze strony bliskich o braku dostępności, odczuwanie trudności w zbliżaniu się do ludzi, poczucie prowokowania konfliktów z innymi ludźmi, poczucie zmęczenia w inicjowaniu kontaktów z innymi ludźmi.

Powyższe czynniki mogą wskazywać na wysoki poziom stresu, jakiego człowiek doświadcza w pracy. Utrzymujący się stan w perspektywie czasu może prowadzić do różnych zaburzeń w sferze psychicznej, co z kolei stanowi czynnik ryzyka zaburzeń depresyjnych.

U osoby takiej obserwuje się niepewność, pośpiech w wykonywaniu ruchów na przemian ze spowolnieniem, niekontrolowane przerwy w działaniu. Tempo pracy maleje, pojawia się coraz więcej błędów, spada motywacja do pracy, może pojawić się poczucie braku sensu wykonywanej pracy, poczucie bezcelowości. Ciało się pochyla, twarz przybiera postać maski, mimika ubożeje. Przygnębiające w tym wszystkim jest poczucie, że ugrzęzło się w danym miejscu, z bezwładem wyobraźni lub niezdolnością do podjęcia dalszych kroków.

2.2. Problemy w pracy a depresja

W cywilizacji Zachodu praca odgrywa bardzo ważną rolę w życiu jednostki. W zamian za włożony w wykonywanie czynności trud człowiek dostaje wynagrodzenie. Pozwala mu to na zapewnienie sobie odpowiednich warunków bytowych oraz spełnienie w jednej z życiowych ról. Praca może być źródłem satysfakcji i rozwoju wewnętrznego. Może się jednak okazać, że problemy związane z pracą wpływają na rozwój poważnych psychicznych zaburzeń, m.in. depresji.

Praca wypełnia wiele czasu w życiu człowieka. Okres dorosłości wiąże się z braniem odpowiedzialności za własne czyny i decyzje oraz z usamodzielnieniem się. Aby zdobyć środki niezbędne do utrzymania się i zaspokajania własnych potrzeb, ludzie w większości rozpoczynają pracę. Jeżeli jest to praca spełniająca ich oczekiwania i zaspokajająca ambicje, człowiek czerpie z niej radość i satysfakcję. Wynagrodzenie jest dodatkową motywacją do polepszania swoich kwalifikacji i wkładania energii w wykonywany zawód. Praca może być źródłem szczęścia i dobrobytu dla osoby wykonującej ją.

Praca może być źródłem sukcesów, ale również porażek. Problemy związane z awansem lub zmianą stanowiska pracy mogą powodować powstawanie trudnych emocji. Nieodzwierciedlenie wkładanego trudu w wynagrodzeniu może wpływać na narastanie kłopotów. Trudności wynikające z niezadowolenia z zajmowanego stanowiska oraz brak możliwości spełnienia się w pracy może wywoływać frustrację. Narastające wewnętrzne napięcie oraz trudne emocje – złość, gniew, poczucie bezsilności i bezradności – mogą być przyczyną pogarszania się samopoczucia.

Niezaspokojenie ambicji i bezradność mogą także oddziaływać na samoocenę i pewność siebie. Osoba dotknięta tymi problemami może odczuwać trudności w dalszym działaniu. Niska motywacja do działania i poddanie się zewnętrznym czynnikom może pogarszać nastrój i powodować zmiany w psychice. Narastające trudności mogą być przyczyną depresji.

Utrzymujące się zaburzenia emocjonalne i rozwój depresji pogarszają funkcjonowanie człowieka, również w pracy. Narastające problemy w pracy mogą tym bardziej pogarszać stan zdrowia chorego. Kolejne niepowodzenia stają się przyczyną izolowania się od społeczeństwa i wycofania z aktywnego życia.

2.3. Konflikty z współpracownikami a depresja

Ludzkie relacje mają duży wpływ na funkcjonowanie i samopoczucie jednostki. W pracy człowiek spędza dużą część swojego dorosłego życia, dlatego bardzo ważne jest, w jaki sposób pracownicy dogadują się ze sobą. Komunikacja między poszczególnymi osobami jest istotnym elementem pracy grupy. Dobre stosunki z innymi osobami dają możliwość wyrażania swoich emocji, opinii i myśli.

W grupie pracowniczej, gdzie stosunki międzyludzkie są napięte, wymiana informacji jest słaba. Sprzyja to powstawaniu konfliktów i nieporozumień. Trudności związane z komunikacją i relacjami mogą powodować narastanie napięcia wewnętrznego. Dla niektórych osób tego rodzaju problemy mogą być przyczyną dużego stresu. Może to prowadzić do niechęci i unikania miejsca pracy i rozmów z innymi. Wycofywanie się z aktywnego życia może wiązać się także z trudnościami w wykonywaniu zajęć.

Pogarszanie się samopoczucia związane z konfliktami w pracy może prowadzić do rozwoju poważnych zaburzeń emocjonalnych. Oddziałuje również na poczucie własnej wartości i samoocenę pracującego. Nawarstwiające się problemy i silny stres mogą prowadzić do rozwoju depresji.

3. Wypalenie zawodowe a zaburzenia nastroju

Bardzo ważnym problemem, który może spotkać pracujące osoby, jest wypalenie zawodowe. Można je scharakteryzować jako stan duchowego, fizycznego i emocjonalnego wyczerpania spowodowanego pracą. Wstępuje w momencie, kiedy praca przestaje być satysfakcjonująca, nie sprawia przyjemności i powoduje przeciążenie. Człowiek przestaje się rozwijać zawodowo, ma poczucie niezadowolenia i przepracowania.

Wypalenie zawodowe jest źródłem silnego stresu i trudności emocjonalnych. Osoba, która doświadczyła tego problemu staje się apatyczna, wycofana i rozdrażniona. Przejawia również brak chęci do pracy i uczestnictwa w życiu grupy pracowniczej. Narastający stres i trudne emocje – poczucie bezsilności i bezradności, zagubienia, bezsensu – mogą być przyczyną pogarszania się samopoczucia.

Pogarszanie samopoczucia i piętrzenie się trudności może być przyczyną rozwoju zaburzeń nastroju. Przyczyny emocjonalne i społeczne mogą być powodem pogarszania się stanu psychicznego. W efekcie mogą rozwinąć się zaburzenia psychiczne, które będą wymagały leczenia psychiatrycznego. W wypadku wypalenia zawodowego depresja może być wywołana przez silny stres i problemy emocjonalne.

Każda praca z ludźmi nosi ryzyko pojawienia się syndromu wypalenia zawodowego, którego jednym z objawów często jest depresja. Aby temu zapobiec, nie zabierajmy obowiązków zawodowych do domu. Nauczmy się asertywnie odmawiać szefowi lub współpracownikom. Rozwijajmy zainteresowania i pielęgnujmy relacje rodzinne oraz spotykajmy się ze znajomymi. Ważne jest także, aby mieć choć godzinę czasu dziennie tylko dla siebie i robić wtedy to, co się lubi.

4. Skutki depresji w pracy

Przeżywanie depresji ma swoje konsekwencje w życiu człowieka. Znacznie pogarsza się nasze funkcjonowanie na gruncie rodzinnym oraz zawodowym. Podczas przeżywania depresji zmienia się spostrzeganie rzeczywistości przez człowieka. Występuje tak zwana triada poznawcza, na którą składają się negatywne myśli na temat własnego „Ja”, bieżących doświadczeń i przyszłości. Znacznie utrudnia to podejmowanie nowych zadań i realizację celów w pracy zawodowej.

Taki stan rzeczy ma oczywiście wielki związek z motywacją do działania osoby cierpiącej na depresję. Negatywne myślenie człowieka na temat własnego „Ja” obejmuje założenie chorego, że jest on człowiekiem ułomnym, bezwartościowym i nieodpowiednim. Nieodpowiednim do życia rodzinnego i zawodowego.

Obniżona samoocena wpływa na efektywność w pracy. Brak wiary we własne możliwości znacznie utrudnia dokończenie rozpoczętych zadań oraz podejmowanie nowych wyzwań. Co za tym idzie, osoba cierpiąca na depresję nie będzie się również starała o awans w pracy ani podejmowała trudu zauważenia przez przełożonych jej zaangażowania w działalność firmy, w której jest zatrudniona. Nie ma wtedy mowy o realizacji tych celów, gdyż u osób dotkniętych depresją występuje, oprócz obniżonego nastroju, zobojętnienie wobec podejmowanych działań.

Negatywne myśli cierpiącego na depresję na temat bieżących doświadczeń to przekonanie, że cokolwiek się z nim dzieje, dzieje się źle. Błędnie interpretuje drobne utrudnienia jako przeszkody nie do pokonania. Taki stan rzeczy, który nigdy nie miałby miejsca w przypadku braku zaburzeń depresyjnych, wywołuje najczęściej u pracownika zniechęcenie oraz niechęć do dokończenia powierzonego zadania. Można powiedzieć, że podjęte zadania go przerastają i stracił nadzieję na osiągnięcie celu.

Brak nadziei w depresji jest bardzo ważnym i utrudniającym codzienne funkcjonowanie objawem. Nawet jeśli depresyjny pracownik miewa bezspornie pozytywne doświadczenia, dokonuje najbardziej negatywnych z możliwych ich interpretacji. Z kolei negatywne poglądy cierpiącego na depresję, dotyczące przyszłości, charakteryzują się poczuciem bezradności. Kiedy chory myśli o przyszłości, jest przekonany, że niepomyślne wydarzenia, z którymi teraz ma do czynienia w pracy, będą pojawiać się nieprzerwanie, a przyczyną tego będą jego osobiste defekty. Nie ulega wątpliwości, że jest to zafałszowany przez cierpiącego na depresję obraz własnych możliwości.

Nasilenie objawów depresyjnych może być tak duże, że powoduje niezdolność do pracy. W takim przypadku lekarz podczas wizyty orzeka o udzieleniu zwolnienia lekarskiego. Niekiedy osoby chorujące na depresję nie mogą pogodzić się z taką decyzją i podejmują próbę kontynuowania aktywności zawodowej. Zwykle odbija się to niekorzystnie zarówno na ich zdrowiu, jak i na wypełnianych przez nich obowiązkach. Spadek energii, zaburzenia koncentracji, chaos myślowy, gorsza pamięć, nieefektywne organizowanie czasu są zwykle przyczyną znacznie gorszej wydajności w pracy. Dodatkowo, jeśli lekarz zleci przyjmowanie leków – pierwsze dni, zamiast przynosić poprawę samopoczucia, mogą spowodować przejściowo jego pogorszenie. Wówczas pozostanie w domu może okazać się najlepszym wyjściem.

5. Leczenie depresji

Po kilku tygodniach od rozpoczęcia leczenia pojawia się stopniowo coraz lepsze samopoczucie, a w ślad za nim możliwość powrotu do pracy. Niektóre osoby uważają, że wyłączenie się z obowiązków zawodowych, pomimo ich złego stanu, spowoduje jeszcze większe przygnębienie. Rolą lekarza jest ocena, czy możliwe jest kontynuowanie pracy i czy nie jest to niebezpieczne zarówno dla pacjenta, jak i otoczenia. Łagodne i umiarkowane stany depresyjne zwykle nie powodują niezdolności do pracy, a jedynie ograniczają jej efektywność. Leczenie depresji trwa długo, objawy nie ustępują od razu. Naturalnym jest, że osoby chorujące na pewnym etapie leczenia powracają do pracy nawet, jeśli nie czują się w pełni zdrowe.

5.1. Samopomoc w depresji

Czasem trudno jest się obejść bez lekarstw, jednak najlepsze rezultaty daje farmakoterapia połączona z psychoterapią oraz edukacją. Należy pamiętać, że przyjmowanie samych lekarstw nie załatwi sprawy. Aby obowiązki w pracy nas nie przygniatały, warto stawiać sobie krótkie cele. Gdy spojrzymy na to, co już zrobiliśmy, a nie na to, co zostało do zrobienia, zredukuje to nasz stres i dyskomfort.

Ponadto, warto pamiętać, że na duży sukces często składają się małe sukcesiki. Krótkie przerwy oraz relaksacje w miejscu pracy pozytywnie wpływają na nasz nastrój oraz dalszą efektywność. Dbanie o rozwój własnych zainteresowań oraz aktywne spędzanie wolnego czasu to często skuteczne lekarstwo w walce z poczuciem beznadziejności.

Regularna aktywność fizyczna łagodzi stany depresyjne oraz pomaga przeciwdziałać pojawieniu się nowych. Potężne działanie przeciwdepresyjne ma gimnastyka, a także towarzystwo przyjaciół. Nauka technik relaksacyjnych oraz stosowanie ich daje bardzo dobre rezultaty. Zawsze, gdy przeżywamy lęk lub stres, mięśnie naszych ciał napinają się. Zdolność do rozluźniania jest umiejętnością, którą nabywamy poprzez serię ćwiczeń o ustalonej strukturze.