Rodzaje nerwicy

Nerwice albo inaczej zaburzenia lękowe to szerokie pojęcie o charakterze zbiorczym, które obejmuje wiele typów zaburzeń. Nerwice można podzielić według różnych kryteriów, np. na podstawie objawów czy etiologii zaburzeń. Typologii nerwic jest co najmniej kilka. Jedną z najpopularniejszych klasyfikacji nerwic proponuje ICD-10, wyodrębniając różne rodzaje nerwic w dziale „Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną”. W polskiej psychiatrii wyróżnia się między innymi nerwicę neurasteniczną, nerwicę hipochondryczną, nerwicę histeryczną, nerwicę depresyjną, nerwicę lękową i nerwicę anankastyczną. Wiele z tych nazw nie funkcjonuje w oficjalnych klasyfikacjach chorób, ale utrwaliły się one w języku potocznym. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje nerwic?

1. Rodzaje zaburzeń nerwicowych

Każdy z nas w pewnym momencie swojego życia przeżywał objawy nerwicowe takie jak: lęk, smutek, rozdrażnienie, zmęczenie, brak energii, problemy z koncentracją i pamięcią, zaburzenia snu, irytacja, dolegliwości fizyczne niewiadomego pochodzenia – bóle głowy, drżenie rąk, nadmierne pocenie się, bóle brzucha, biegunki, nudności, skurcze mięśni itp. Są to typowe objawy silnego stresu, który destabilizuje funkcje wegetatywne, jak i psychiczne. Silny stres towarzyszy różnym sytuacjom życiowym, np. śmierci kogoś bliskiego, rozwodowi, zwolnieniu z pracy, narodzinom dziecka. Może pojawić się wskutek nadmiaru obowiązków, przeciążenia, przepracowania. Każdy z nas ma określony próg wytrzymałości na intensywność bodźców stresowych i długość ich trwania. Kiedy mechanizmy radzenia sobie ze stresem zostają przełamane, u człowieka wzrasta ryzyko rozwoju nerwicy. Nerwica nie jest jednak tylko i wyłącznie „chorobą cywilizacyjną” pojawiającą się w związku z zawrotnym tempem życia, pracoholizmem i brakiem czasu na wypoczynek. Do rozwoju nerwicy mogą przyczynić się czynniki genetyczne, wewnętrzne konflikty emocjonalne, trudne dzieciństwo, traumatyczne wydarzenia, wychowywanie się w patologicznej rodzinie itp.

Ze względu na fakt, że nerwica u poszczególnych ludzi może rozwijać się zupełnie inaczej, jak i to, że źródło pochodzenia nerwicy także jest niejednorodne, wyróżnia się takie rodzaje nerwic, jak:

• nerwica neurasteniczna – objawy osiowe obejmują drażliwość, nadmierną pobudliwość i osłabienie w postaci uczucia permanentnego zmęczenia i zwiększonej męczliwości psychicznej oraz fizycznej. Zmęczenie umysłowe manifestuje się w formie łatwej dekoncentracji, kłopotów z pamięcią, rozkojarzenia, natomiast zmęczenie fizyczne bardzo często wynika z dolegliwości bólowych – tzw. kask neurasteniczny, czyli uczucie obręczy uciskającej głowę albo bóle mięśniowe. Osoby z nerwicą neurasteniczną bardzo łatwo się denerwują i nie potrafią kontrolować swoich emocji. Bardzo szybko się męczą, nawet lekkimi czynnościami, które nie wymagają dużego wysiłku;
• nerwica natręctw – nazywana jest też nerwicą anankastyczną. Objawia się nawracającymi uporczywymi myślami (obsesjami) i/lub czynnościami przymusowymi (kompulsjami). Cechą charakterystyczną zaburzenia jest przymus – im pacjent silniej walczy z symptomami, tym one bardziej się manifestują. Nerwica natręctw może przejawiać się w postaci rytuałów mycia rąk, określonego porządku ubierania się, przemierzania określonej drogi itp. Osoba z nerwicą natręctw żyje w ciągłym lęku i niepokoju, wierząc, że wykonanie przymusowej czynności wyzwoli ją z uczucia napięcia, co oczywiście nie przynosi żadnego efektu. Nienależyte wykonanie czynności przymusowej sprawia, że chory zaczyna wszystko od początku. Kompulsje i obsesje zaburzają normalne funkcjonowanie pacjenta, nie da się nad nimi zapanować ani skierować myśli w innym kierunku. Czynności przymusowe są wykonywane bezzasadnie, np. mycie naczyń dopiero co umytych z obawy przed bakteriami i możliwością zakażenia się;
• nerwica hipochondryczna – inaczej nazywana hipochondrią. Odznacza się przekonaniem pacjenta o jego złym stanie zdrowia. Chory koncentruje się przesadnie na swoim ciele. Dolegliwości hipochondryczne najczęściej objawiają się w formie uczucia bólu zlokalizowanego w różnych częściach organizmu, ale nie są spowodowane żadną chorobą somatyczną. Hipochondryk czuje się chory, chociaż nie potwierdzają tego żadne badania laboratoryjne;
• nerwica lękowa – podstawowy objaw nerwicy lękowej to nieuzasadniony lęk. Może mieć on charakter napadowy albo trwały. Chory sam nie wie dokładnie, czego się obawia. Towarzyszy mu stałe uczucie zagrożenia, napięcia, niepewności, niepokoju, poczucie, że coś jest nie tak. Napady lęku przypominają ataki paniki. Nerwica lękowa manifestuje się również w formie objawów fizycznych, np. skurczów żołądka, biegunek, kołatania serca czy nadmiernej potliwości;
• nerwica depresyjna – bardzo łatwo pomylić ją z depresją. Objawia się niezadowoleniem, smutkiem, przygnębieniem, pesymizmem, brakiem wiary w siebie, niską samooceną i rozdrażnieniem. Pacjent denerwuje się nawet błahostkami. Pojawiają się też kłopoty ze snem i spadek masy ciała;
• nerwica histeryczna – nazywana też histerią. Choroba wynika z przeniesienia lęku na sferę somatyczną. Histeria imituje objawy występujące w innych chorobach. Odznacza się intensywnością objawów somatycznych, wielością symptomów i teatralnością w ujawnianiu zaburzeń. Objawy chorobowe mają charakter psychogenny. Występujące dolegliwości nie mają żadnych podstaw somatycznych. Pacjenci najczęściej skarżą się na bóle głowy, bóle żołądka, wrzody, choroby serca i zaburzenia neurologiczne.

2. Typy zaburzeń nerwicowych ICD-10

Zaburzenia nerwicowe są bardzo niejednorodną grupą chorób, dlatego trudno dokonać ich precyzyjnej klasyfikacji. Europejska Klasyfikacja Chorób i Zaburzeń Zdrowotnych ICD-10 wyróżnia następujące rodzaje nerwic:

• zaburzenia lękowe w postaci fobii – w tej grupie zaburzeń lęk wywołany jest tylko lub przede wszystkim przez pewne określone sytuacje, które nie są aktualnie niebezpieczne. W następstwie tego jednostka w charakterystyczny sposób unika tych sytuacji, a zetknąwszy się z nimi, znosi je z przerażeniem. Objawy pacjenta mogą koncentrować się na pojedynczych doznaniach, jak bicie serca lub uczucie omdlewania i są często powiązane z wtórnym lękiem przed śmiercią, utratą kontroli nad postępowaniem czy przed chorobą psychiczną. Sama myśl o znalezieniu się w sytuacji fobicznej powoduje zazwyczaj wystąpienie lęku antycypacyjnego. Lęk fobiczny może współwystępować z depresją. Do tej grupy zaburzeń zalicza się też fobie społeczne, agorafobię i izolowane postacie fobii, np. zoofobię, akrofobię, klaustrofobię;
• inne zaburzenia lękowe – głównym objawem tych zaburzeń jest lęk, który nie ogranicza się do żadnej określonej sytuacji. Występować mogą również objawy depresyjne i natręctwa, a nawet niektóre elementy lęku fobicznego, jednak są one wyraźnie wtórne i mniej nasilone. W skład tej grupy zaburzeń wchodzą między innymi zaburzenia lękowe z napadami lęku, zaburzenie lękowe uogólnione, zaburzenie depresyjne i lękowe mieszane. Istotą zaburzeń lękowych z napadami lęku są nawracające stany paniki niemożliwe do przewidzenia. Zaburzenie lękowe uogólnione odznacza się uporczywym lękiem wolnopłynącym, skargami na stałe uczucie zdenerwowania, drżenie, napięcie mięśniowe, pocenie się, zawroty głowy, przyspieszone bicie serca i uczucie niepokoju w nadbrzuszu. Zaburzenie depresyjne i lękowe mieszane rozpoznaje się, gdy występują objawy lęku i depresji, ale żadne z nich nie przeważają w sposób zdecydowany i nie umożliwia postawienia diagnozy albo wyłącznie depresji, albo tylko nerwicy;
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – istotną cechą tego zaburzenia są nawracające uporczywe myśli natrętne (obsesje) lub czynności przymusowe (kompulsje). Myśli natrętne są to idee, wyobrażenia czy impulsy do działania, które pojawiają się w świadomości w sposób stereotypowy. Niemal zawsze przeżywane są w sposób przykry i pacjent często próbuje bezskutecznie się im przeciwstawić. Chociaż pojawiają się wbrew woli chorego, budzą wewnętrzny sprzeciw, to są mimo wszystko uznawane za własne myśli. Czynności przymusowe, czyli rytuały, są to stereotypowe i wielokrotnie powtarzane zachowania. Mają one zapobiegać jakimś mało prawdopodobnym zdarzeniom, które – według obaw pacjenta – mogłyby nastąpić, gdyby zaniechał wykonania rytuału. Zachowania te pacjent postrzega jako bezsensowne lub niepotrzebne, jednak niewykonanie rytuału skutkuje nasileniem się lęku. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne mogą występować albo z przewagą myśli i ruminacji natrętnych, albo z przewagą czynności natrętnych;
• reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne – podstawą wydzielenia i rozpoznania tej kategorii zaburzeń są nie tylko objawy i przebieg, ale też stwierdzenie jednego z dwóch czynników przyczynowych – wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego, powodującego ostrą reakcję na stres albo znaczącej zmiany życiowej prowadzącej do trwałej, przykrej sytuacji, która powoduje zaburzenia adaptacyjne. Wydarzenia stresowe czy przykra sytuacja jest pierwotnym i nadrzędnym czynnikiem przyczynowym, bez którego nie byłoby tego zaburzenia. Zaburzenia te można uważać za dezadaptacyjne reakcje na ostry lub przewlekły stres. Uniemożliwiają one skuteczne radzenie sobie i wskutek tego prowadzą do trudności w funkcjonowaniu społecznym. Obejmują takie jednostki chorobowe, jak: ostra reakcja na stres, zaburzenia adaptacyjne czy zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD);
• zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) – wspólnym rysem zaburzeń dysocjacyjnych czy konwersyjnych jest częściowa lub całkowita utrata normalnej integracji pomiędzy wspomnieniami przeszłości, poczuciem tożsamości, wrażeniami czuciowymi i kontrolą ruchów ciała. Wszystkie typy zaburzeń dysocjacyjnych mają tendencję do ustępowania po kilku tygodniach lub miesiącach, szczególnie jeśli ich początek był związany z urazowym wydarzeniem życiowym. Bardziej przewlekające się zaburzenia, szczególnie niedowłady i zaburzenia czucia, mogą wiązać się z nierozwiązanymi problemami czy trudnościami interpersonalnymi. Badania lekarskie i dodatkowe nie potwierdzają żadnej znanej choroby somatycznej czy neurologicznej. Można się dopatrzeć, że utrata funkcji jest wyrazem potrzeb psychologicznych czy konfliktów. Objawy mogą rozwijać się w ścisłym związku ze stresem psychologicznym i często występują nagle. Kategoria ta obejmuje tylko zaburzenia funkcji somatycznych, będących normalnie pod świadomą kontrolą oraz zaburzenia wyrażające się utratą czucia. Zaburzenia konwersyjne obejmują między innymi takie jednostki chorobowe, jak: amnezja dysocjacyjna, fuga dysocjacyjna, osłupienie dysocjacyjne, trans i opętanie, dysocjacyjne zaburzenia ruchu, drgawki dysocjacyjne, dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego, osobowość mnoga;
• zaburzenia występujące pod postacią somatyczną – główną cechą zaburzeń tej kategorii jest powtarzające się występowanie objawów somatycznych z uporczywym domaganiem się badań lekarskich, pomimo negatywnych wyników tych badań i zapewnień lekarzy, że dolegliwości nie mają podstaw somatycznych. Jeżeli współistnieją jakieś choroby somatyczne, nie wyjaśniają one charakteru i nasilenia objawów ani też przygnębienia i obaw o własne zdrowie. Pacjent raczej przeciwstawia się sugestiom o możliwości psychologicznego uwarunkowania swoich obaw. Może podejmować działania przyciągające uwagę lekarzy i terapeutów. Stopień przeświadczenia o słuszności swoich przekonań może się zmieniać. Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną obejmują np. zaburzenia somatyzacyjne, zaburzenia hipochondryczne, uporczywe bóle psychogenne.

Do zaburzeń nerwicowych zalicza się także neurastenię, objawiającą się męczliwością psychiczną i uczuciem osłabienia fizycznego, mimo odpoczynku, a także zespół depersonalizacji-derealizacji. Osoba skarży się na jakościowe zmiany aktywności psychicznej, ciała lub otoczenia. Stają się one odrealnione, odległe, zautomatyzowane, obce. Najczęściej skargi dotyczą własnych uczuć. Nerwice są niejednorodną grupą zaburzeń, trudną do diagnozy. Bardzo łatwo nerwicę pomylić z objawami rzekomonerwicowymi, dlatego w przypadku podejrzenia choroby najlepiej udać się do lekarza psychiatry.